Qırışıqlıq
Qırışıqlıq — yer qabığının bu və ya digər sahəsində olan qırışıqların məcmusuna deyilir. Qırışıqlığın üç morfoloji tipini ayırırlar: 1. geosinklinal, 2. platforma və 3. aralıq və ya keçid qırışıqlıq tipi. Yerin inkişaf tarixində qırışıqlıq sistemlərinin əmələ gəlmə dövrlərinə əsasən arxey, proterozoy, kaledon, hersin və alp qırışıqlıqları ayırırlar. Bəzi alimlər baykal, sakit okean və qırışıqlıqlar da ayrılmasını təklif edirlər.
Bünövrə qırışıqları qədim qırışıq bünövrədə təkrar deformasiya nəticəsində əmələ gəlmiş qırışıqlardır. Bu zaman bünövrə üzərində yatan çökmə süxurlarda örtük qırışıqları inkişaf edir. Bünövrə qırışıqları adətən kəskin bucaq uyğunsuzluğu ilə müxtəlif mənşəli daha gec, o cümlədən platforma struktur-formasion kompleksləri ilə örtülür və ya bilavasitə yer səthinə çıxır.
Qırışıqlıq epoxası
Qırışıqlıq epoxası (rus. эпоха складчатости, ing. folding epoch) — qırışıq əmələgəlmə və eləcə də dağəmələgəlmə və qranitoidli in-truziv maqmatizm proseslərinin güclənmə epoxası. Q. e.-da struktur planın əsaslı surətdə yenidən qurulması və qırışıqlıq sistemi və ya vilayətlərin inkişafında müəyyən dönüş baş verir.
Qırışıqlıq fəzası
Qırışıqlıq fəzası (rus. - фаза складчатости, ing. folded phase) — (tektogenez) – uzunmüddətli və fasiləsiz tektonik hərəkətlərin, (xüsusilə qırışıq əmələgəlmənin) nisbətən qısa müddətli sürətlənməsi hadisəsi, qalxma və yuyulma sayəsində yaranan bucaq qeyri-uyğunluğu şəklində öz əksini tapır.
Erməni vilayəti
Erməni vilayəti (1828-1840) — İrəvan və Naxçıvan xanlıqlarının Rusiya imperiyası tərəfindən işğalından sonra onların ərazisində yaradılmış inzibati-ərazi vahidi.
== Tarixi ==
1 oktyabr 1827-ci il tarixində general Paskeviçin komandanlığı altında olan Rusiya imperiya ordusu İrəvan şəhərinə hücuma başladı. 6 günlük ağır döyüşlərdən sonra 6 oktyabr 1827-ci ildə İrəvan şəhəri Rusiya imperiyası tərəfindən işğal edildi.
== Gerbi ==
Ermənilərin təkidi ilə vilayətin yeni statusunun möhkəmləndirilməsi naminə onun gerbi də qəbul olundu. Ermənilərin təkidi ilə qəbul olunmuş bu gerbdə həmin ərazilərin türklərlə bağlılığını xatırladan bir əlamət yox idi. Gerbin aşağı hissəsində Ağrı dağının şəkli çəkilmişdi. Onun fonunda tac və Eçmiədzin (Üçmüəzzin) monastırı, gerbin yuxarı hissəsində isə Rusiya taxt-tacının emblemi olan ikibaşlı qartal təsvir edilmişdi. Gerb Rusiya çarı tərəfindən 1833-cü il fevral ayının 27-də təsdiq olundu.
== İnzibati quruluşu ==
Çar hökuməti «Erməni vilayəti» yaradıldıqdan beş il sonra, 1833-cu il iyunun 23-də «Erməni vilayəti»nin idarəsinin quruluşu haqqında Əsasnamə qəbul etdi. İrəvan əyalətinin inzibati-ərazi bölgüsündə dəyişiklik edildi.
Fərah vilayəti
Fərah vilayəti (dəri فراه) — Əfqanıstan İslam Respublikasının 34 vilayətindən biri.Mərkəzi Fərah şəhəridir
Vilayətin sahəsi 48,471 km² , 2009-cu ilin əvvəlinə olan məlumata əsasən əhalisi 458,5 min nəfər, inzibati mərkəzi isə Fərah şəhəridir. Əhalisinin təxminən 50%-ni puştunlar, 45%-ni taciklər, qalanlarını isə az saylı şiə həzaralar, aymaqlar, bəluclar və Qızılbaş-Əfşarlar təşkil edir.
== Rayonları ==
Vilayətdəki rayonlarda əhalinin etnik tərkibi:
Anar Dara (2002-ci ilə olan rəsmi məlumata əsasən əhalisi 30 000 nəfərdir) - 100% tacik.
Bakwa - 100% puştun.
Bala Buluq - 95% puştun, 5% tacik.
Farah City - 50% puştun, 50% tacik.
Gulistan - 80% puştun, 20% tacik.
Khaki Safed - 70% puştun, 30% tacik.
Lash wa Juwayn - 99% tacik, 1% puştun.
Pur Chaman - 99% tacik, 1% puştun
Pusht Rod - 99% tacik, 1% puştun.
Fəryab vilayəti
Fəryab vilayəti (özbək/fars/puştu dilində: فارياب) — Əfqanıstan İslam Respublikasının 34 vilayətindən biri.
== Coğrafiyası ==
Fəryab vilayəti Əfqanıstanın şimal-qərbində yerləşir və Türkmənistanla həmsərhəddir, daxildən isə şərqdə Səri-Pul, Cövzcan, cənubdan Qövr, cənub-qərbi tərəflərdən isə Badğis vilayətləriylə sərhəd bölüşür. Vilayətin sahəsi 20.293 km², 2009-cu ilin əvvəlinə olan məlumata əsasən əhalisi 900 min nəfər, inzibati mərkəzi Məymanə şəhəridir.
== Əhalisi ==
Əhalisi əsasən özbəklərdən , türkmənlərdən, həmçinin az sayda həzaralardan, taciklərdən və puştunlardan ibarətdir. Vilayət əhalisinin 53.5%-i özbəkcə, 27%-i dəricə, 13%-i puştu dilində danışır.
== Rayonları ==
Almar (2002-ci ildə əhalisi 116 min nəfər): 60%-i türkmənlər, 10%-i taciklər, 30%-i digərləri.
Andxoy (2002-ci ildə əhalisi 200 min nəfər): 40%-i türkmənlər, 2%-i həzaralar, 58%-i digərləri.
Bilçırağ (2002-ci ildə əhalisi 80 min nəfər): 55%-i özbəklər, 5%-i türkmənlər, 40%-i taciklər.
Dövlət Abad (2002-ci ildə əhalisi 112 min nəfər): 40%-i həzaralar, 30%-i türkmənlər,10%-i özbəklər, 20%-i digərləri.
Gurzevan (2002-ci ildə əhalisi 120 min nəfər): 40%-i özbəklər, 20%-i türkmənlər, 30%-i taciklər, 5%-i puştunlar, 5%-i digərləri.
Gəncə vilayəti
Kirovabad vilayəti — Azərbaycan SSR-də 1952—1953 illər arasında mövcud olmuş inzibati-ərazi. İnzibati mərkəzi Kirovabad şəhəri idi.
Kirovabad vilayəti 3 aprel 1952-ci ildə, Bakı vilayəti ilə eyni vaxtda təşkil edilmişdi. Bu vilayət Azərbaycan SSR ərazisinin şimal-qərb hissəsini əhatə edirdi və 28 rayona — Ağdam, Ağdaş, Ağcabədi, Ağstafa, Bərdə, Balakən, Dəstəfur, Gədəbəy, Göyçay, Xaldan, Xanlar, Şaumyan, Qax, Qazax, Qasım İsmayılov, Qutqaşen, Mirbəşir, Nuxa, Samux, Səfərəliyev, Şamxor, Şaumyan, Tovuz, Ucar, Vartaşen, Yevlax, Zaqatala və Zərdab rayonlarına bölünürdü.
Vilayətin İcraiyyə komitəsinin sədri Sadıq Rəhimov, K(b)P vilayət komitəsinin sədri İmam Mustafayev idi.
Kirovabad vilayəti yaradıldıqdan 1 il sonra, 23 aprel 1953-cü ildə ləğv edilmişdir.
Herat vilayəti
Herat vilayəti (puşt. هرات) — Əfqanıstan İslam Respublikasının 34 vilayətindən biri.
== Coğrafiya ==
Herat vilayəti ölkənin qərbində yerləşir. İranla həmsərhəddir. Vilayətin ərazisi 54,778 km², inzibati mərkəzi Herat şəhəridir.
== Əhali ==
2009-cu ilin əvvəlinə olan rəsmi məlumata əsasən vilayətin əhalisi 1 milyon 676 min nəfərdir.
=== Etnik tərkib ===
Əhalisinin 98%-i puştunlardan, qalanları isə türkmənlərdən və özbəklərdən ibarətdir.
== Vilayətin rayonları ==
Adraskan
Çişti Şərif
Farsi
Ghoryan
Gulran
Guzara
Herat
İncil (2002-ci ilə olan rəsmi məlaumata əsasən əhalisi 232 915 nəfərdir) - 55% taciklər, 40% puştunlar, 4% həzaralar, 1% türkmənlər.
Karukh
Kohsan (2002-ci ilə olan rəsmi məlumata əsasən əhalisi 30 100 nəfərdir) - 59.4% puştunlar, 35.3% taciklər, 5.1% bəluclar, 0.2% türkmənlər.
Kushk
Kuşki Kuhna (2002-ci ilə olan rəsmi məlumata əsasən əhalisi 32 000 nəfərdir) - 55% taciklər, 40% puştunlar, 5% həzaralar.
Herson vilayəti
Xerson vilayəti (ukr. Херсо́нська о́бласть) — Ukraynanın cənubunda yerləşən inzibati ərazi bölgüsü. 2022-ci il fevral ayının sonundan əksər hissəsi Rusiya tərəfindən işğal altındadır.
Cənub-qərbində Qara dəniz, cənub-şərqində — Azov dənizi yerləşir. Regionun şimalında Dnepropetrovsk vilayəti, şərqində — Zaporojye vilayəti, qərbində — Nikolayev vilayəti, cənubunda — Krım Muxtar Respublikasıdır.
Hessen vilayəti
Hessen (alm. Hessen) — Almaniyanın vilayətidir. Vilayətin paytaxtı Visbadendır.
Sahəsi 21.114,94 km², əhalisi 6.070.425 nəfər, bir nəfərə düşən sahəsi isə 287 km²-dir.
Kabil vilayəti
Kabil vilayəti (puşt. کابل, translit. Kabəl, fars. کابل, translit. Kabol) — Əfqanıstan İslam Respublikasının 34 vilayətindən biri.
== Coğrafiyası ==
Vilayətin ərazisi 4.462 km², 2009-cu ilin əvvəlinə olan rəsmi məlumata əsasən əhalisi 3.568.500 nəfər, inzibati mərkəzi Kabil şəhəridir.
== Mənbələrdə Kabil vilayəti ==
=== Təsviri ===
Orta əsrlərdə vilayətin tərifini verən Babur şah Baburnamə əsərində vilayətlə bağlı belə yazır:
=== Əhalisi və dili ===
Babur şah Baburnamə əsərində vilayətin əhalisi və istifadə edilən dillər barədə belə yazır:
== Əhalisinin etnik tərkibi ==
Etnik tərkibini əsasən həzaralar, farsivanlar (Əfqanıstan tacikləri), puştunlar, kuçilər, qızılbaşlar (azərbaycanlılar), tatarlar, hindlilər və sinkxlər təşkil edir.
== Rayonları ==
Vilayət inzibati cəhətdən 15 rayona bölünür. Rayonlar :
İstalif
Fərze
Kələkan
Şəkərdərə (2002-ci ildə əhalisi 63 min nəfər): əksəriyyəti taciklər.
Güldərə
Qarabağ rayonu (2002-ci ildə əhalisi 15 min nəfər): 60%-i qızılbaşlar (şərqi farsca-dəricə danışan qızılbaşlar), 40%-i puştunlar.
Kalinin vilayəti
Tver vilayəti (rus. Тверская область; 1990-cı ilə qədər Kalinin vilayəti) — Rusiya Federasiyasının subyektlərindən biri.
Kalininqrad vilayəti
Kalininqrad vilayəti (rus. Калининградская область) — Rusiya Federasiyasının subyektlərindən biri.
Kaluqa vilayəti
Kaluqa vilayəti (rus. Калужская область) — Rusiya Federasiyasının subyektlərindən biri.
Kaluqa ərazisi Rusiyanın Avropa hissəsinin mərkəzində yerləşdirilmişdir.
XIV əsrdə Kaluqa torpaqlarının hissəsi Moskva hakimiyyəti altında idi. 1796-dan 1929-cu ilə qədər Kaluqa quberniyası Rusiya İmperiyası və RSFSR tərkibində sərbəst inzibati ərazi vahidi idi.
Kaluqa ərazisi 1944-cü ildə yaradılmışdır. Moskvayla həmsərhəddir, Moskva, Tula, Bryansk, Smolensk, Orlov əraziləri.
Sahə — 29 777 км². Əhali — alınların 1 010 486 [1-i]. (2015), əhali sıxlığı 33,94 Adam./км² (2015), şəhər əhalisinin xüsusi çəkisi: 76,2 [5] 2014).
Kayruan vilayəti
Kayruan vilayəti (ərəb. القيروان) — Tunisin 24 vilayətindən biri.
== Ərazisi ==
Kayruan vilayətinin ərazisi 6 712 km2-dır.
== Əhalisi ==
2014-cü ilə olan məlumatlara əsasən Kayruan vilayətinin əhalisi 570 560 nəfərdir. Əhalinin mütləqi ərəblərdən ibarətdir.
Kebili vilayəti
Kebili vilayəti (ərəb. قبلي) — Tunisin 24 vilayətindən biri.
== Ərazisi ==
Kebili vilayətinin ərazisi 22 454 km2-dır. Kebili vilayəti Əlcəzair ilə həmsərhəddir.
Kef vilayəti
Kef vilayəti (ərəb. الكاف) — Tunisin 24 vilayətindən biri.
== Ərazisi ==
Kef vilayətinin ərazisi 5 082 km2-dır. Kef vilayəti Əlcəzair ilə həmsərhəddir.
Kemerovo vilayəti
Kemerovo vilayəti (rus. Кемеровская область) — Rusiya Federasiyasının subyektlərindən biri.
Konsepsion vilayəti
Konsepsion vilayəti (ispanca:Provincia de Concepción) Çilidə vilayət. Əhalisi 912889 nəfərdir (2002). Vilayətin ərazisi — 3439,3 км², əhali sıxlığı — 265,4 nəfər/км² -dir.
Konya vilayəti
Konya vilayəti — Osmanlı İmperiyası tərkibində, 1864–1923–cü illərdə mövcud olmuş I dərəcəli inzibati–ərazi vahidi. İnzibati mərkəzi Konya şəhəri idi.
Kurqan vilayəti
Kurqan vilayəti (rus. Курганская область) — Rusiya Federasiyasının subyektlərindən biri.
Künduz vilayəti
Künduz vilayəti (fars. ولایت کندز, puşt. کندوز ولايت) — Əfqanıstan İslam Respublikasının vilayətlərindən biri.
Vilayətin sahəsi 8.040 km², 2009-cu ilin əvvəlinə olan rəsmi məlumata əsasən əhalisi 900.3 min nəfər, inzibati mərkəzi Künduz şəhəridir. Əhalisinin etnik tərkibi əsasən özbəklərdən ibarətdir. Vilayət inzibati cəhətdən Əliabad, Ərçi, Çahardərə, İmam Sahib, Xanabad, Künduz və Qalayi Zal rayonlarına ayrılır.
Künər vilayəti
Künər vilayəti (puşt. کونړ, fars. کنر) — Əfqanıstan İslam Respublikasının 34 vilayətindən biri.
== Coğrafiyası ==
Künər vilayətin sahəsi 4.942 km², 2009-cu ilin əvvəlinə olan rəsmi məlumata əsasən əhalisi 407.8 min nəfər, inzibati mərkəzi Əsədabad şəhəridir. Vilayətin Pakistanla 175 km-lik sərhəddi var.
== Əhalisinin etnik tərkibi ==
Əhalisinin 95%-ni puştunlar, 5%-ni nuristanilər və digər xalqların nümayəndələri təşkil edir.
== İnzibati quruluşu ==
Vilayət inzibati cəhətdən Əsədabad, Mərəvara, Bar Künər, Danqam, Nari, Qaziabad, Şaygal və Şiltan, Vata Pur, Çapa Dara, Dara-i-Peç, Nərəng, Çavkay, Nurgal, Xas Künər və Sirkanay rayonlarına bölünür.